روایت یکطرفه جنگ ایران و روم به روایت هالیوود

پس از بررسی اسطوره های دروغین فیلم ۳۰۰ خیال انگیز ترین فیلم دنیا اینک تجاوز ارتش تراژان امپراطورى روم به ایران را بررسی می کنیم. 

شکست بزرگ روم از ارتش ایران

هشتم اوت سال 40 پیش از میلاد ارتش ایران با در هم شکستن ارتش روم، سوریه را پس گرفت . واحدهای نظامی ایران سپس به پیشروی خود ادامه داده و فلسطین را هم تماما تصرف کردند.
 سنای روم که چنین دید، به ایران اعلان جنگ داد و سه سال طول کشید تا تدارک این جنگ که برای آن لژیونرهای رومی از سراسر متصرفات این امپراتوری، از انگلستان و فرانسه و اسپانیا و آلمان گرفته تا شمال آفریقا، ایلریا (یوگسلاوی) و یونان احضار شده بودند فراهم شود .حمله به ایران در سال 36 پیش از میلاد با 113 هزار سرباز زبده به فرماندهی مارکوس آنتونیوس (شوهر کلئوپاترا ملکه یونانی تبار مصر) آغاز شد. این بزرگترین لشکرکشی غرب به شرق در طول تاریخ تا سال 1990 بشمار آمده است. پیش از آغاز جنگ ، آخرین درخواست اکتاویوس امپراتور روم که خواهان پس دادن پرچم های سربازان شکست خورده رومی در جنگ حران (کارهه) در سال 53 پیش از میلاد شده بود از سوی مجلس عالی ایران (مٍهستان) رد شده بود . در جنگ حران هفت لژیون (لشکر) رومی و فرمانده آنان "کراسوس" نابود شده بودند. فرمانده نیروهای ایران در آن جنگ سپهبد "سورنا" بود که جنگ افزارهای تازه به میدان آورده بود و تاکتیک (تا آن زمان )بی سابقه ای را به کار بسته بود.
مارکوس نیز مانند کراسوس یکی از سه عضو شورای عالی امپراتوری روم بود. در جنگ تازه، نیروهای ایرانی به فرماندهی فرهادچهارم، شاه انتخابی وقت، از تاکتیک حملات سریع و مکرر سواره نظام سبک اسلحه و کشاندن دشمن به میدانی که از پیش تهیه شده بود و رها کردن آن در چنگ واحدهای اصلی استفاده کردند و این ارتش عظیم را متلاشی ساختند؛ به گونه که با دادن 24 هزار کشته و هزاران اسیر فرار کرد و اسیران رومی به منطقه ای که امروز شهر ارومیه است جهت پرداختن به کار کشاورزی فرستاده شدند. در آن زمان مرکز آذربایجان شهری بود که بقایای آن به تخت سلیمان معروف است. 
نویسندگانی که خود شاهد صحنه های جنگ مارکوس و فرهاد چهارم بودند نوشته اند: مارکوس که زیر ضربات سواره نظام ایران قرار داشت پس از آخرین عقب نشینی که به او اجازه داده شد از راه دریای سیاه به قلمرو روم بازگردد از فرط ناراحتی و با مشاهده وضع آشفته سربازان خسته و گرسنه رومی به گریه کردن و اشک ریختن افتاده بود. 
اکتاویوس درصدد جمع آوری قوا برای جبران این شکست برآمد، ولی موفق نشد و پس از آن، روم دچار اختلافات داخلی شد و اکتاویوس که بعدا سنای روم به او لقب "اوکوستوس" داد مجبور شد که با مارکوس (شکست خورده از ایران) که دلبندی به کلئوپاترا، وی را مقیم مصر کرده و به مصوبات سنا توجه نمی کرد بجنگد و از فکر جنگ با ایران خارج شود.
در جنگ دو رقیب که در منطقه آکتیوم صورت گرفت و نبردی دریایی بود، ناوگان مشترک مارکوس و کلئوپاترا شکست خورد و طبق نوشته "پلوتارک"، پس از عقب نشینی آن زن و شوهر به مصر، نخست مارکوس و سپس کلئوپاترا خودکشی کردند.
دو ابر قدرت زمان، ایران و روم، بعدا اختلافات خود را بر سر ارمنستان که پادشاه آن باید یک شاهزاده ایرانی می بود حل کردند و تا 71 سال میان دو امپراتوری برخورد نظامی چشمگیری روی نداد.

آخرین نبرد روم و ایران در زمان ساسانیان
در سال ۶۲۷میلادی هراکلیوس امپراتور روم با سپاه بزرگی به نزدیک دستگرد رسید.تعداد کم نفرات سپاه ساسانی و کهولت سن خسروپرویز او را از پیروزی در این نبرد مطمئن کرده بود پس در صدد برآمد تا دستگرد یعنی اقامتگاه خسرو را که در هفتاد کیلومتری تیسفون قرار داشت، مورد حمله قرار دهد. پس سپاهی آراست و رهسپار آن دیار شد. در دوازدهم دسامبر آن سال در نزدیکی نینوای قدیم بین رومیها و ساسانیان برخورد شدیدی روی داد. گر چه راهزاد فرمانده نیروهای ساسانی در این جنگ شجاعانه رزمید و شهید شد، ولی سربازان او شکست نخوردند، بلکه فقط به سنگرهای خود که فاصلهٔ کمی با میدان نبرد داشت عقب نشینی کردند و در آنجا نیروهای کمکی به فرماندهی خسروپرویز به آنان پیوست. هراکلیوس بر فشار و تلاش خویش افزود. اما خسروپرویز خود وارد میدان کارزار شد و نیروهای ساسانی پایداری ورزیده، در کنار نهروان گرد آمدند. عمق نهر، افزوده شدن دویست فیل جنگی به سپاه و پایداری نیروهای ساسانی، هراکلیوس را با چند لشکر کشته و همچنین از دست دادن چندتن از سردارانش روبرو کرد و عقب نشست.فردوسی نیز در شاهنامه به مبارزه تن به تن خسرو با یکی از سرداران رومی اشاره میکند و شرح میدان نبرد را چنین میگوید:

نگه کرد خسرو بدان رزمگاه / جهان دید یکسر زلشگر سیاه
تو گفتی زمین کوه آهن شدست / سپهر از بر خاک دشمن شدست
چو خسرو بران گونه پیکار دید / فلک تار دید و زمین قار دید
چنین گفت به یزدان کای کردگار / تویی برتر از گردش روزگار
بدین جای بیچارگی دست گیر / تو باشی ننالم به کیوان و تیر
بفرمود تاکوس بر پشت پیل / ببستند و شد گرد لشگر چو نیل
یکی حمله بردند زان سان که کوه / بدرید ز آواز رومی گروه
چکاچک برخاست و بانگ سران / همان زخم شمشیر و گرز گران
تو گفتی که دریا بجوشد همی / سپهر روان برخروشد همی
وزان رومیان کشته شد لشکری / هر انکس که بود ز دلیران سری
همی افرین کرد انکس که دید / همان کس که آواز اهن شنید
چنین گفت خسرو با مهتران / که ای سرفرازان و رزم اوران
چنان بود رزم و میدان جنگ / که بر من بود کار پیکار تنگ
خداوند ماه و خداوند هور / خداوند پیل و خداوند مور
بزرگی و نیک اختری زو شناس / وزو دار تا زنده باشی سپاس (فردوسی)

 

جنگ ایران و روم و پیروزی سپاهیان ایرانی 363
زمان: ژوئن 363 میلادی 
مدت زمان گذشته از واقعه: 1638 سال
مکان وقوع:‌ مارانگا( واقع در عراق کنونی)
رهبران واقعه: شاپور دوم شاه ساسانی و یولیاتوس امپراتور روم 
علت وقوع حادثه: مشکلات مذهبی و مساله ارمنستان واقعه بین المللی 
کلید واژه: روابط ایران و روم (جنگ سال 363 میلادی)

 

 

خلاصه:
جنگ ایران و روم در ژوئن 363 م صورت گرفت. مدت زمان گذشته ازاین واقعه 1638 سال می باشد. این جنگ درمارانگا به رهبری شاهپور دوم شاه ایران و یولیانوس امپراتور روم صورت گرفت. علت این جنگ بین المللی اختلافات مذهبی و مساله ارمنستان و توسعه طلبی های دو دولت بود.
جنگهای ایران و روم را که حدود هفتصدسال طول کشید می‌توان به دو بخش عمده تقسیم کرد. بخش اول ازسال 53 ق.م شروع تاسال 217 میلادی ادامه می‌یابد. و اولین برخورد ایران با رومیان درسال 53 ق.م به شکست رومیان انجامید. بخش دوم جنگهای ایران و روم قریب به چهارصد سال یعنی از جلوس اردشیریکم تابر افتادن یزدگرسوم در سده هفتم میلادی ادامه یافت.در این مقاله سعی می‌شود تا جنگ ایران و روم درسال 363 که بین شاپور دوم و رومیان صورت گرفت و منجربه شکست رومیان گشت مورد بررسی قرار گیرد.
شاپور دوم (309 تا 379): درمورد وقایع سی سال اول سلطنت شاپور دوم اطلاع دقیقی در دست نیست.
شاپور پس از سرکوبی اعراب که گاه و بیگاه سربه طغیان برمی‌داشتند، استحکام قدرت خود و تنظیم امور داخلی، درصدد جنگ با رومیان برآمد. از جمله مسائل بحران خیز که موجب جنگ و خونریزی بین ایران و روم در این زمان می شد ارمنستان بود. ارمنستان همواره دستخوش نزاع این بزرگان بود. پی درپی شاهزادگان را می کشتند و توطئه می‌کردند. بدین ترتیب زمینه برای دخالت ایران و روم درآنجا کاملا مهیا بود، 
بخصوص اینکه این بار اختلافات مذهبی دو کشور نیز مزید علت شده بود.جنگ اول شاپوربا رومیان، این جنگ حدود دوازده سال از 338 تا 350 طول کشید. بدون اینکه نتیجه‌ای قطعی و مشخص برای هریک از طرفین داشته باشد. شاپور می‌خواست به بهانه ارمنستان آنچه رااز دست داده بود، دوباره به چنگ آورد به همین جهت اولین اقدام او حمله به ارمنستان بود. درسال 346 شاپور به بین‌النهرین شمالی و شهر نصیبین را محاصره کرد ولی شاپور نتوانست از این محاصره نتیجه‌ای بگیرد. دوسال بعد کنستانس امپراتور روم شخصا با سپاهی بزرگ به بین النهرین آمد و درحدود سنگارا اردو زد. 
شاپور نیز به مقابله او شتافت و از دجله عبور کرد. دراین جنگ شاپور پیروز شد اما به خاطر خطراتی که مرزهای شرقی را تهدید می‌کرد مجبور شد که جنگ را موقتا رها کند. جنگ دوم شاپور با رومیان: شروع  این جنگ را نیز می‌بایست به مساله ارمنستان مربوط دانست. بنابراین شاپور و کنستانس دوم که امپراتور روم بود نامه هایی رد و بدل شد که نتیجه‌ای به دنبال نداشت و چاره‌ای جز جنگ برای شاپور باقی نماند. 
شاپور درسال 359 به شهر «آمد» که دیار بکر فعلی باشد حمله برد و شهررا به تصرف درآورد. بعداز تصرف این شهر شاپور به ایران مراجعت نمود و در بهار سال بعد(360 م) شهر مستحکم سنگارا را محاصره کرد و شهررا بازحمت زیاد به تصرف خود درآورد. پس از تصرف سنگارا، شاپور نصیبین را به حال خود گذاشت و متوجه «بزابد» شد و آن شهررا نیز به تصرف درآورد. در روم به جای کنستانس، یولیانوس پسرعموی امپراتور قبلی به امپراتوری رسید و از آنجا که ارمنستان درعهد باستان میان ایران و روم قرار داشت طعمه این دو دولت بود اساسا ارمنستان به خاطر موقعیت استراتژیک و اهمیت آن همواره مورد توجه این دو دولت بوده است.
درقرن سوم میلادی حادثه مهمی که در ارمنستان اتفاق افتاد رواج مسیحیت و گسترش آن دراین سرزمین بود و این مساله برخلاف میل پادشاهان ساسانی بود و همین دلیل باعث بروز یک سری اختلافات بین ایران و روم گشت زیرا از یک طرف رومیها در پی دفاع از ارمنستان و حمایت از مسیحیت بودند و از طرف دیگر پادشاهان ساسانی در پی‌آن بودند تا دین زرتشتی را دراین سرزمین رواج دهند تا به دلایل سیاسی با تحصیل کردن دین خود به ملت ارمنی دین وحدت عقیده بین ارمنستان و امپراطوری روم را از بین ببرند و اینگونه مسائل موجب یک سلسله جنگهایی بین ایران و روم شد که یکی از این جنگها جنگ سال 363 م بود که موجب شکست سپاهیان رومی شد.جوانی با اراده و محبوب بین افرادش بود. او پس از به قدرت رسیدن تصمیم گرفت شکستهای خفت بار رومیان را تلافی کند.جنگ سوم شاپور با روم: یولیانوس در دسامبر 361 به روم شرقی آمد و پس از شش ماه توقف درآنجا و تنظیم امور و تدارک جنگ در مارس 362 با ارتش بزرگی به طرف انطاکیه حرکت کرد. وی در دسامبر 363 از انطاکیه حرکت و از راه «هراپلیس» به ساحل فرات رسید. پس از عبور از فرات به «باتنه» آمد و از آنجا متوجه شهر«کاره» شد. آنان برای لشکر کشی به ایران دوراه را مورد نظر داشتند یکی در سمت چپ در امتداد دامنه«مازیوس» به طرف دجله و «ادیابن» و دیگری در سمت راست یعنی در امتداد فرات به طرف خاک آشور و بین النهری جنوبی، امپراتور پس از مدتی توقف دژکاره در 26 مارس با 85000 نیرو به کالینکوس رفت. نیروی دریایی روی مرکب از هزارکشتی حامل آذوقه، اسلحه و ماشین آلات محاصره، پنجاه ناوجنگی و پنجاه کرجی پل سازی بود. سپاهیان روم پس از چند روز راهپیمایی به زمینهای پست و رسوبی بابل رسیدند و از اینجا به بعد رفته رفته برخی از قسمتهای سواره نظام ایران در اطراف اردوی روم ظاهر شده و 
دست به عملیات مجزا و محلی می زدند. رومیان به شهر پیروز شاهپور می رسند که از شهرهای معتبر ایران و پس از چندین روز محاصره عاقبت این شهر را به تصرف درمی‌آورند. پس از آن سپاهیان روم درحالیکه درگیر جنگ و گریز باقوای محلی بودند به «نهر ملک» می رسند و سپاهیان روم آنجا اطراق کردند و شب هنگام کشتیهای رومیها به آن طرف ساحل رفتند قسمتهایی از آنرا به تصرف درآوردند.
مقارن صبح بخشی از سواره نظام ایران با پیاده های تیرانداز و فیلمهای جنگی به رومیان حمله می‌کنند و پس از مدتی به طرف تیسفون عقب می‌نشستند. رومیها که فکر می‌کردند ایرانیها قصد کشاندن آنها به داخل خاک ایران دارند در مورد محاصره تیسفون مردد شدند و شورای نظامی تشکیل دادند و تصمیم گرفتند که خیال محاصره تیسفون را از سر به در کنند. پس از این تصمیم یولیانوس تمام کشتیها را آتش زد که مبادا به تصرف ایرانیها درآیند.
نیروهای رومی در روز شانزدهم ژوئن به طرف «کردوان» حرکت کرد و پس از طی چندین روز جنگ و درگیری در «مانگارا» متمرکز شدند. بامداد نیروهای ایران تحت امر مهران پدیدار شدند. عاقبت در خارج «مانگارا» جنگ سختی بین طرفین درگیر شد که تا شب ادامه یافت. یولیانوس سپس سپاهیان خودرا حرکت داد ولی دربین راه ناگهان به او خبر رسید که قسمت عقب سپاه مورد حمله قرار گرفته است و او بدان سمت شتافت اما چیزی نگذشت که نیروهای رومی از جلو و پهلو نیز مورد تهاجم قرار گرفتند.
جنگ بین طرفین به اوج خود رسید و دراین گیرودار یولیانوس زخم کاری برداشت و همان شب فوت کرد. با مرگ او سران سپاه «یوویانوس» رئیس گارد را به امپراتوری برگزیدند. امپراتور جدید تمام تلاش خود را برای خلاصی رومیها به عمل آورد و به پادشاه ایران درخواست صلح داد، و طرفین وارد مذاکره شدند و ایران پیشنهادات زیر را در ارائه داد.

1- پنج ایالت که در زمان ترس به روم واگذار شده بود به ایران مسترد گردد.
2- پانزده قلعه رومی و همچنین نصیبین و سنگارا جزء خاک ایران شود.
3- قسمت شرقی بین النهرین متعلق به ایران گردد.
4- ارمنستان خارج از نفوذ روم گردد. رومیان نیز پیشنهادات مذکور را پذیرفتند این عهدنامه که 
برای ایران فوق العاده سودمند بود مقام ارجمندی را برای شاپور در تاریخ ذخیره کرد.
پس از این قرارداد «یوویانوس» مدت کمی امپراتور بود و پس از فوت او «والن سین» این مقام را بدست آورد. وی امپراتوری روم را به دو قسمت تقسیم کرد: قسمت غربی را به خود اختصاص داد و قسمت شرقی را که به بیزانس معروف است به برادر خود «والنس» واگذار نمود. والنس ظاهرا مفاد عهدنامه را رعایت 
می‌کرد اما در باطن باآن مخالف بود. بعداز آن درگیریهای پراکنده برسر ارمنستان و گرجستان صورت گرفت وعاقبت تصمیم گرفته شد در امور این دو مملکت دخالت نکنند و هردو مملکت را به خود واگذار نمایند. 
روابط ایران و روم بعداز شاپور: درزمان جانشینان شاپور نیز گاه جنگهایی صورت می گرفت و گاه نیز صلح بین دو دولت برقرار بود.
سخن آخر، از دیرباز چهارصده دوره ساسانی را دوره دشمنی میان امپراتوریهای روم و ایران دانسته‌اند. البته این جنگها باعث جدایی کامل دولتها از همدیگر نشد. مبادلات تجاری که پس از جنگها رونق می‌گرفت از وسائل ارتباط دو کشوربود. همچنین شاهان ساسانی بسیاری از رومیان را به شهرهای ایران آوردند که خود موجب ارتباط بیشتر رومیان با ایرانیان شد. 

 

 

منابع مورد استفاده:
نام نویسنده؟ 1- گیرشمن رمان، ایران از آغاز تا اسلام - شرکت انتشارات علمی و فرهنگی - ترجمه محمد معین چاپ هفتم، تهران 1368
2- طبری، محمدابن جریر، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات بنیاد و فرهنگ ایران، جلد دوم، تهران 1352
3- پیرنیا - حسن، تاریخ ایران از آغاز تا انقراض قاجاریه، انتشارات کتابخانه خیام، ‌1364
4- کریسین سن آرتورامانوئل - ایران درزمان ساسانیان، انتشارات ابن سینا، ترجمه رشید یاسمی، چاپ چهارم 1351
5-مارسلن، آئین با جنگ شاپور ذوالاکتاف یا یولیانوس، ترجه محمد صادق اتابکی چاپخانه خورشید، تهران 1310
6- پاسدار هاجیان هراند، تاریخ ارمنستان،‌ترجمه محمدقاضی، نشر تاریخ،‌1366
7- تاریخ ایران، دانشگاه کمبریج، جلد سوم، انتشارات امیرکبیر، 1368
8- بخش جهرمی، کرامت ا...، جنگهای ایران و روم درزمان ساسانیان 1374
منابع تکمیلی:
1- نفیسی، سعید، تاریخ تمدن ایران ساسانی، ضمیمه جلد اول، چاپخانه دانشگاه تهران 1344
2- کلمان هوار، ایران و تمدن ایرانی، انتشارات امیرکبیر، ترجمه حسن انوشه، 1363
3- زرین کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران، انتشارات امیرکبیر، 1368

منبع: مرکز پژوهش و ینجش افکار صدا و سیما

نقد فیلم «اسکندر»؛ انبوه تمشک و تناقض